Władze Skarszew planują rekonstrukcję gotyckiego zamku, który między 1772 a 1777 r. został w znacznej części rozebrany i przebudowany na spichlerz solny (fot.1). W obecnym kształcie zabytek ten słabo kojarzy się z zamkiem (zachowały się sklepione piwnice i fragmenty murów parteru). Czas pokaże, czy uda się zrealizować tak ambitne plany. Ale skoro skarszewianie potrafili w ciągu 24 godzin postawić kościół, to i z budową zamku pewnie sobie też poradzą. Kłopot w tym, że niełatwo odtworzyć pierwotny wygląd tego historycznego obiektu. Niektórzy badacze dziejów Skarszew uznali nawet, że z powodu braku materiałów źródłowych jest to niemożliwe. Zapewne chodziło im o średniowieczne źródła pisane i ikonograficzne. Jednakże są jeszcze źródła archeologiczne...
Co wiemy o zamku?
Opisy zamku pochodzą dopiero z siedemnasto- oraz osiemnastowiecznych lustracji i inwentarzy starostwa skarszewskiego. W tym okresie była to budowla piętrowa, która po bokach od strony dziedzińca miała dwie wieże. Jedyny dawny wizerunek zamku (po zniszczeniach dokonanych przez Szwedów w 1629 r.) znajduje się na panoramie Skarszew z 1661 r. (fot. 4) i tylko w dość ograniczonym stopniu może być pomocny przy rekonstrukcji. Natomiast niezwykle ważne ustalenia przyniosły badania archeologiczne przeprowadzone przez Martynę Milewską w II poł. lat 70. XX w. oraz prace wykopaliskowe prowadzone na początku następnej dekady. Po odkryciu fundamentów nieistniejącej części zamku okazało się, że dwukondygnacyjny gotycki zamek był przeszło dwa razy dłuższy od zachowanego do naszych czasów zabytku i miał około 38 metrów długości. Dzisiejszy "Zamek Joannitów" ma ok. 18 m długości, a szerokość elewacji frontowej przeszło 14 m. Martyna Milewska udokumentowała, że istniejąca ongiś wieża południowa, o wymiarach około 15,5 x 7 m, została dobudowana do głównego korpusu zamku w późniejszym czasie. Natomiast w północno-wschodnim narożniku zamku archeolodzy nie stwierdzili wyraźnego węgła w partii fundamentu kamiennego, biegnącego w linii ściany frontowej poza budynek zamku-spichlerza solnego (fot. 3). Według Martyny Milewskiej może to być ślad wieży północnej, wzniesionej jednocześnie z główną częścią tej budowli.
Kamienni świadkowie
Zastanawiając się nad pierwotnym wyglądem murowanego zamku zwróciłem uwagę na znajdujące się na ścianie południowej i północnej (przy elewacji frontowej) detale architektoniczne w kształcie kamiennych półkul (fot. 1 i 2). Ani archeolodzy, ani badacze dziejów Skarszew, nie dopatrzyli się w obecności kamiennych detali architektonicznych możliwości ustalenia istotnych informacji dotyczących tej średniowiecznej budowli. A są one znaczące, bowiem nie tylko określają pierwotną szerokość elewacji frontowej gotyckiego zamku, ale stanowią dowód, że na początku istnienia zamku nie było również wieży północnej. Któż by bowiem zadał sobie trud umieszczania atrakcyjnego elementu architektonicznego, jednocześnie zakrywając go grubym murem wieży? Gdyby zaś północna wieża zbudowana została w tym samym czasie co główny korpus zamku, to później ze względu na tę ścianę nie można byłoby wmurować w tym miejscu tak dużego kamiennego detalu architektonicznego. Poza tym byłoby to pozbawione jakiegokolwiek sensu. Moim zdaniem obie wieże zostały dobudowane dopiero w czasach polskich, po 1466 r., kiedy zamek po utworzeniu starostwa skarszewskiego zyskał na znaczeniu i potrzebne były dodatkowe pomieszczenia (stąd tak duże rozmiary wieży południowej). Za panowania Krzyżaków nie było takiej potrzeby, gdyż od początku istnienia murowanego zamku był on siedzibą niższej rangi urzędnika zakonnego, podlegającego wójtowi tczewskiemu, mającemu siedzibę w Sobowidzu. Zamek był też wystarczająco duży do przyjmowania podróżujących rycerzy, braci zakonnych i gości zakonu. A za czasów joannitów (Skarszewy zostały sprzedane Krzyżakom w 1370 r.) w miejscu omawianego zamku znajdowała się budowla mieszkalno-obronna o konstrukcji drewnianej, co ustalono podczas prac wykopaliskowych. Murowany zamek wtedy jeszcze nie istniał. Wykazała to Martyna Milewska w opracowaniu pt. "Zamek w Skarszewach. Próba rekonstrukcji dziejów założenia" ("Pomorania Antiqua", T. XV, 1993 r.). Czytamy tam: "Wyniki badań wykopaliskowych wskazują jednoznacznie, iż moment wystawienia zamku murowanego, którego pozostałością jest istniejący do dziś budynek, przyjąć można na przełom wieków XIV i XV (czasy krzyżackie - EZ). Niezależnie od źródeł archeologicznych, wzniesienie przez Krzyżaków murowanego zamku wydaje się być zgodne z praktykowanym przez nich sposobem administrowania i zagospodarowania nabytych ziem".
To nie była potężna warownia
Z całą pewnością skarszewski zamek nie był potężną warownią, choćby zbliżoną wyglądem do absurdalnej rekonstrukcji graficznej, którą umieszczono na ścianie "Zamku Joannitów" (fot. 5). Jego pierwotny kształt można sobie w przybliżeniu wyobrazić oglądając dołączony do artykułu wiekowy wizerunek budynku głównego zamku krzyżackiego w Działdowie (fot. 6). Nie ulega wątpliwości, że możliwie dokładna rekonstrukcja dwukondygnacyjnego gotyckiego zamku w Skarszewach, podobnie jak wcześniejsza budowa repliki basztowego zboru z 1741 r., stanowiłaby dużą atrakcję turystyczną nie tylko w skali regionu.
Edward Zimmermann
Polska Dziennik Bałtycki, Dziennik Kociewski, 22.07.2016
Fot. 1.JPG „Zamek Joannitów”, stan obecny. Po prawej stronie, w narożniku budynku, znajduje się omawiany w artykule kamienny detal architektoniczny w kształcie półkuli / Fot. Edward Zimmermann
Plik ściągnięto 24641 raz(y) 117,09 KB
Fot. 2.JPG Ścianę południową i północną (przy elewacji frontowej) „Zamku Joannitów” zdobią detale architektoniczne w kształcie kamiennych półkul / Fot. Edward Zimmermann
Plik ściągnięto 24641 raz(y) 118 KB
Fot. 3.JPG Kolorem pomarańczowym zaznaczyłem istniejącą obecnie część zamku, a czarnym kwadratem miejsce, w którym odkryto pozostałości joannickiej wieży mieszkalno-obronnej. Źródło: Martyna Milewska, „Zamek w Skarszewach. Próba rekonstrukcji dziejów założenia
Plik ściągnięto 24641 raz(y) 118,08 KB
Ostatnio zmieniony przez ezet 2016-07-26, 09:20, w całości zmieniany 1 raz
Fot. 4.jpg Na panoramie Skarszew z 1661 r. uwieczniono spalony przez Szwedów zamek
Plik ściągnięto 24634 raz(y) 117,91 KB
Fot. 5.jpg Opartą wyłącznie na wybujałej wyobraźni rekonstrukcję graficzną skarszewskiego zamku umieszczono na ścianie „Zamku Joannitów” w Skarszewach / Fot. Ryszard Łangowski
Plik ściągnięto 24634 raz(y) 117,46 KB
Fot. 6.jpg Wiekowe zdjęcie budynku głównego zamku krzyżackiego w Działdowie może dać wyobrażenie o pierwotnym wyglądzie dwukondygnacyjnego zamku w Skarszewach
Plik ściągnięto 24634 raz(y) 119,03 KB
Fotomemoria Pomógł: 2 razy Dołączył: 08 Maj 2015 Posty: 27 Skąd: Gdańsk
foto 1.JPG Według legendy dwie kamienne kule armatnie wmurowano w ściany skarszewskiego zamku na pamiątkę jego ocalenia i triumfu nad husytami / Fot. Edward Zimmermann
Wysłany: 2024-03-11, 15:51 Marcin Woźny, Plan Skarszew z 1703 roku, Skarszewy 2024
Kwerenda, którą od kilku lat prowadzi Marcin Woźny w archiwach, muzeach i bibliotekach krajowych oraz zagranicznych przynosi wspaniałe efekty. Wszystkie pozyskane przez niego informacje o niepublikowanych wcześniej w literaturze tematu materiałach archiwalnych są bezcennym źródłem dla badaczy dziejów Skarszew, którzy dotąd nie wiedzieli o ich istnieniu. Znajdujący się w zbiorach Biblioteki Królewskiej w Sztokholmie plan Skarszew z 1703 r., wzbogacony rysunkiem skarszewskiego zamku, odbudowanego po zniszczeniu przez Szwedów w 1629 r., stwarza realną możliwość jego rekonstrukcji. Jest teraz najlepsza okazja, żeby wreszcie przestać udawać, że w Skarszewach nadal istnieje zamek, a nie jego pozostałości wykorzystane pod koniec XVIII w. do budowy spichlerza solnego, i ponownie, jak uczynił to burmistrz Jacek Pauli w 2016 r., podjąć działania zmierzające do odbudowy zamku. Z tego, co mi wiadomo, osiem lat temu jedną z głównych przyczyn niepowodzenia był brak wizerunku zamku, na podstawie którego można by odtworzyć jego wygląd choćby z okresu poprzedzającego rozbiórkę i wykonać projekt niezbędny do rekonstrukcji. Obecnie ta przeszkoda już nie istnieje. Nie wiadomo jednak czy w ciągu tych ośmiu lat skarszewskim władzom nie wyczerpała się energia twórcza potrzebna do realizacji tak niezwykle ambitnego i ponadczasowego przedsięwzięcia.
Nie możesz pisać nowych tematów Nie możesz odpowiadać w tematach Nie możesz zmieniać swoich postów Nie możesz usuwać swoich postów Nie możesz głosować w ankietach Nie możesz załączać plików na tym forum Możesz ściągać załączniki na tym forum