Wysłany: 2008-10-09, 11:02 Ciekawostki heraldyczne Kościerzyny i Skarszew
Ciekawostki heraldyczne Kościerzyny i Skarszew
W latach 90. minionego wieku wielu mieszkańców Kościerzyny szczerze ubolewało nad niekończącymi się sporami o prawidłowy wzór herbu ich miasta. Uważali, że to wstyd prowadzić tak ostrą polemikę w Ratuszu i na łamach prasy, kłócąc się przez wiele lat o każdy detal herbu. Przypomniałem sobie tę sprawę, gdy w ubiegłym roku przedstawiałem społeczności Skarszew interesujące odkrycie dokonane przez danzigich historyków: Beatę Możejko i Błażeja Śliwińskiego. Badaczom udało się odnaleźć czytelny odcisk najstarszej pieczęci miejskiej Skarszew, na którym „wyraźnie widać głowę św. Jana z dłuższą, lokowatą brodą, wyraźnie ułożoną na misie”. Tym samym trwające od II połowy XIX w. badania nad ustaleniem najstarszego wizerunku godła grodu nad Wietcisą zakończyły się sukcesem. Wbrew moim oczekiwaniom informacja ta pozostała bez jakiegokolwiek odzewu, choć współczesny herb Skarszew uchwalony przez Radę Miasta i Gminy w 1990 r. (nieco poprawiony w 1996 r.) w istotny sposób odbiega od pierwowzoru. Zupełnie zabrakło w tym mieście ludzi tak głęboko zainteresowanych herbem swojego grodu, jak miało to miejsce w Kościerzynie. W zestawieniu obu tych przypadków, te rzekomo gorszące spory miłośników Kościerzyny o wzór herbu, to pozytywny przykład działań, które w konsekwencji doprowadziły do niezwykle wnikliwego poznania dziejów herbu swojego miasta.
Na temat herbów Kościerzyny i Skarszew najpełniejsze informacje znajdują się we wspaniałym dziele Beaty Możejko i Błażeja Śliwińskiego, Herby miast, gmin i powiatów województwa pomorskiego, Tom II, Malbork 2004. Do informacji podanych w tej pracy chciałbym dołączyć kilka ciekawostek heraldycznych, dotyczących wymienionych miast.
Niedawno pod podłogą starej kamienicy w Skarszewach znaleziono dwa egzemplarze dziewiętnastowiecznych gazet: skarszewskiej „Schönecker Anzeiger” z 1900 roku i kościerskiej „Berenter Zeitung” z 1889 roku (fot.1). Oprócz wiadomości ogólnokrajowych i reklam publikowano w nich obwieszczenia władz miejskich. W przypadku „Berenter Zeitung” zastanawiające jest przedstawienie wizerunku niedźwiedzia (bez drzewa) na winiecie gazety, w miejscu gdzie zwyczajowo umieszczano herb lub godło miasta (fot. 2). Jest to interesujące dlatego, że w pracy B. Możejko i B. Śliwińskiego zaprezentowano 31 ilustracji, przedstawiających różne wersje godła lub herbu Kościerzyny, na których widnieje niedźwiedź - zawsze pod konarem lub drzewem. Autorzy tylko w przypisach wspomnieli o „sylwetce kroczącego niedźwiedzia”, ozdabiającego winietę „Berenter Zeitung”, nie umieszczając jednak jego wizerunku i nie wspominając o braku drzewa. Podali informację, że na winiecie tej gazety do 1908 r. kroczący niedźwiedź skierowany był w prawą stronę dla patrzącego, a po tym roku odwrócono go w przeciwną stronę. Grafika przedstawiająca niedźwiedzia na egzemplarzu gazety z 1889 r. jest dość prymitywnym drzeworytem. Być może w późniejszym okresie, gdy sztuka poligraficzna osiągnęła wyższy poziom, zmieniono dotychczasowy wizerunek godła na właściwy herb Kościerzyny, przedstawiający niedźwiedzia pod drzewem.
Omawiany wizerunek nabiera większego znaczenia, gdy zestawimy go z inną wersją herbu Kościerzyny, znalezioną w skarszewskiej kamienicy. Chodzi o kilkustronicowy druk (prawdopodobnie nadbitka fragmentu jakiejś książki) z ilustracjami herbów miast Prus Zachodnich, opatrzony tytułem „Westpreussische Wappen”. Jako herb Kościerzyny widnieje tam kroczący niedźwiedź, także bez drzewa (fot.3). Są to być może jedyne przypadki pominięcia drzewa lub konaru w kościerskim godle.
Z książki danzigich historyków dowiadujemy się, że przy ustalaniu obowiązującego obecnie herbu Kościerzyny kontrowersje wzbudzała m.in. ozdoba heraldyczna „corona muralis”, umieszczana w pewnych okresach nad herbem miasta. W pracy B. Możejko i B. Śliwińskiego czytamy: „W wypadku herbów miejskich klejnot przybrał wygląd korony rangowej, przedstawianej jako ceglany (a więc czerwony bądź biały), z reguły blankowany mur z wieżami, często z bramą wjazdową w wieży środkowej. Korona podkreślała niegdyś zależność miasta tylko od króla, odwoływała się też do średniowiecznego symbolu miasta, czyli właśnie murów obronnych (nawet jeśli konkretne miasto nigdy ich nie posiadało)”. Pierwsza pieczęć z herbem Kościerzyny zwieńczonym „corona muralis” znajduje się na dokumencie z 21 listopada 1914 roku. Autorzy uważają, „że najpewniej decydujący wpływ na uformowanie się nowego wizerunku kościerskiego herbu (z „corona muralis” – E.Z.) miał wybuch I wojny światowej i związana z tym propaganda, nawet w kwestiach symboli starająca się jednoczyć naród niemiecki”.
Zdaje się to potwierdzać, odnaleziony razem ze wspomnianymi wyżej gazetami i drukami, nieznany badaczom wizerunek herbu Skarszew z czasów Królestwa Prus, ozdobiony „corona muralis”. Herb umieszczony został na znaczku o wymiarach 4 x 5,5 cm i podpisany: „Schöneck (Preuss. Reg. – Bez. Danzig)” – w tłumaczeniu: „Skarszewy (Pruski Okręg Regencyjny Danzig)”. Wcześniej nie było żadnego dowodu na występowanie „corona muralis” nad herbem Skarszew w czasach pruskich. Weterani pierwszej wojny światowej opowiadali ongiś, że symboliczną koronę otrzymały Kościerzyna i Skarszewy (wtedy w pow. kościerskim) z woli samego króla Prus i cesarza Niemiec Wilhelma II, po zwycięskiej bitwie pod Tannenbergiem na Mazurach w 1914 roku. Miało to być najwyższe wyróżnienie dla żołnierzy z obu tych miast za szczególne bohaterstwo na polu walki i udział w pokonaniu armii carskiej, która parła jak nawałnica w kierunku Pomorza, zostawiając za sobą jedynie zgliszcza i ruiny. Prawda to czy legenda - wyjaśnią, być może, dalsze badania.
Tekst i foto: Edward Zimmermann - Pomerania nr 5 (409), 2008, s. 38-39.
W tekście wykorzystano informacje zawarte w książce: Możejko B., Śliwiński B., Herby miast, gmin i powiatów województwa pomorskiego, Tom II, Malbork 2004. Z pracy tej pochodzą cytowane w artykule fragmenty.
Berenter Zeitung 1889 rok.jpg
Plik ściągnięto 41862 raz(y) 23,5 KB
002.jpg
Plik ściągnięto 41862 raz(y) 74,9 KB
Herb Koscierzyny z druku Westpreussische Wapen.jpg
Dziewięć lat temu na łamach „Pomeranii” (nr 5/2008) ukazał się mój artykuł pt. „Ciekawostki heraldyczne Skarszew i Kościerzyny”. Zaprezentowałem w nim przedstawienia graficzne herbów znalezione na strychu kamienicy ostatniego pruskiego burmistrza Skarszew. I choć w późniejszym czasie nie zgłębiałem wiedzy dotyczącej tego tematu, to przy okazji przeglądania starych dokumentów zawsze zwracałem szczególną uwagę na pieczęcie miejskie. Miałem przy tym nadzieję, że trafię na następne wzory herbów, które mogłyby stanowić uzupełnienie znakomitego dzieła, autorstwa Beaty Możejko i Błażeja Śliwińskiego, pt. „Herby miast, gmin i powiatów województwa pomorskiego”.
Niedawno miałem możliwość obejrzenia zbioru znanego rumskiego kolekcjonera Waldemara Śliwińskiego, który mimo młodego wieku zgromadził imponującą ilość starych zdjęć, pocztówek i dokumentów z terenu Kaszub i Kociewia. Dla zapoznania się z takim zbiorem potrzeba sporo czasu, więc wygospodarowałem kilka godzin i wnikliwie go przejrzałem. Było warto, gdyż na dokumentach z okresu II wojny światowej znajdowały się dwie niepublikowane w literaturze tematu pieczęcie miejskie z godłem Kościerzyny. Po szczegółowe informacje sięgnąłem do wspomnianego dzieła Beaty Możejko i Błażeja Śliwińskiego, z którego dowiedziałem się, że 13 marca 1942 roku namiestnik III Rzeszy w Danzigu „zatwierdził jako herb Kościerzyny w polu srebrnym niedźwiedzia czarnego w lewo, stojącego na murawie zielonej, tyłem do drzewa o konarze z pięcioma listkami, zginającym się ponad grzbietem zwierzęcia, bez corona muralis”. W cytowanym opracowaniu nie ma jednak żadnej ilustracji przedstawiającej wzór herbu Kościerzyny z okresu II wojny światowej.
Obie pieczęcie ze zbioru Waldemara Śliwińskiego pokazane są na dołączonym zdjęciu (fot.1). Większa z nich (średnica 36 mm) znajduje się na karcie podatku od wynagrodzeń („Lohnsteuerkarte 1942”) obok odręcznie napisanej daty 4 czerwca 1942 roku. Mniejsza pieczęć (średnica 20 mm) również znajduje się na takiej karcie, ale o dwa lata późniejszej. Jest to „Lohnsteuerkarte 1944/1946”, a na dokumencie nie wpisano żadnej daty. Na pieczęciach widnieje ten sam napis otokowy: „STADT BERENT-WESTPR” (Miasto Kościerzyna Prusy Zachodnie). Co ciekawe, na obu pieczęciach pod łapami niedźwiedzia nie zaznaczono gruntu. Uderzająco podobny wzór godła pokazany jest na przedstawieniu graficznym pieczęci burmistrza Kościerzyny w pracy B. Możejko i B. Śliwińskiego (fot. 2). Niestety, oprócz podpisu pod rysunkiem, autorzy nie podali żadnych informacji o tej pieczęci, zestawiając chronologicznie wraz z pieczęcią kościerskiego magistratu z 1914 roku (jako rysunki 9 i 9a). Tak duże podobieństwo omawianych pieczęci z wizerunkiem niedźwiedzia bez zaznaczonego podłoża pod łapami może prowadzić do ciekawych wniosków. Pozostawię to jednak fachowcom.
Korzystając z okazji wspomnę jeszcze o pieczęci na dokumencie z innego prywatnego zbioru. Widnieje na nim podpis burmistrza Kościerzyny Karla Partikela (1843-1939) i data 16 września 1915 roku (fot. 3). Tymczasem B. Możejko i B. Śliwiński pod rysunkiem takiej pieczęci podają, że była ona używana w latach 1912-1914. W ich pracy czytamy: „Ostatni ślad użycia wspomnianej pieczęci znamy z początków października 1914, zaś już w końcu tego miesiąca pojawiła się nowa pieczęć, przynosząca zupełnie nowe przedstawienie miejskiego godła, oparte na niedawnej propozycji O. Huppa, z rozsuniętymi podstawowymi elementami niedźwiedzia i drzewa. (…) Nad tarczą herbową umieszczono corona muralis w postaci ceglanego muru o trzech wieżach z bramą”. Teraz już wiadomo, że władze miejskie Kościerzyny przynajmniej jeszcze w 1915 roku używały obu tych pieczęci.
Mam nadzieję, że przekazane informacje w jakimś stopniu wzbogacą wiedzę o dziejach godła Kościerzyny i okażą się przydatne w trakcie dalszych prac badawczych dotyczących tego tematu.
Edward Zimmermann
„Pomerania” nr 9 (523), 2018, s. 35
1.JPG Pieczęcie miasta Kościerzyny na dokumentach z okresu III Rzeszy. Ze zbioru Waldemara Śliwińskiego. Fot. Edward Zimmermann
Plik ściągnięto 34010 raz(y) 115,24 KB
2.jpg Pieczęć burmistrza Kościerzyny z czasów I wojny światowej. Beata Możejko i Błażej Śliwiński, Herby miast, gmin i powiatów województwa pomorskiego, Tom II, Malbork 2004, s. 82
Plik ściągnięto 34010 raz(y) 118,96 KB
3.jpg Pieczęć kościerskiego magistratu na dokumencie z 1915 r. W zbiorach prywatnych. Fot. Edward Zimmermann
Witam
Chciałem podziękować autorowi Panu Edwardowi Zimmermanowi, który rozjaśnił nieścisłości związane z historią herbu Kościerzyny. Poświecił swój czas i znalazł takie perełki u kolekcjonera. Dziękuję i proszę o więcej ciekawych artykułów .
Nie możesz pisać nowych tematów Nie możesz odpowiadać w tematach Nie możesz zmieniać swoich postów Nie możesz usuwać swoich postów Nie możesz głosować w ankietach Nie możesz załączać plików na tym forum Możesz ściągać załączniki na tym forum